Cây hàm ếch: Thảo dược mọc tự nhiên với tác dụng thanh nhiệt giải độc

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Hàm ếch.

Tên khác: Trầu nước, Tam bạch thảo, Đường biên ngẫu.

Tên khoa học: Saururus chinensis thuộc họ Lá giấp (Saururaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Hàm ếch là một cây thân thảo có tuổi thọ kéo dài. Thân của nó mọc thẳng, có chiều cao trung bình từ 30 đến 80cm. Thân của cây có các đốt và gờ xung quanh. Lá mọc riêng lẻ, và những lá gần gốc gắp chặt vào thân, trong khi lá ở phía trên có cuống dài khoảng 3 đến 6cm. Phiến lá có hình dạng trứng và có gốc lá hình tim hoặc tròn, với đầu nhọn. Mặt trên của lá có 5 gân, và có chiều rộng khoảng 4 đến 5cm và chiều dài từ 8 đến 12cm.

Hoa của cây hàm ếch có màu trắng, nhỏ và thõng xuống. Khi hoa nở, thường có 2 đến 3 lá màu trắng xuất hiện cùng với hoa. Quả của cây có hình dạng hình cầu và bên trong chứa các hạt hình trứng. Cây hàm ếch thường bắt đầu đua hoa từ tháng 4 đến tháng 8 và sau đó tạo quả từ tháng 8 đến tháng 9 hàng năm.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây hàm ếch phổ biến ở các tỉnh phía Bắc. Loài cây này thích môi trường ẩm ướt và thường mọc ở những vùng ven bờ suối và ruộng trũng.

Cây hàm ếch cung cấp dược liệu quanh năm, tuy nhiên, thời điểm thu hái tốt nhất thường rơi vào mùa hè và thu. Khi thu hái, có thể sử dụng cây hàm ếch dưới dạng tươi hoặc phơi khô để sử dụng dần theo nhu cầu. Khi thu hái cây hàm ếch tươi, bạn có thể cắt bỏ các phần cây bạn cần sử dụng, chẳng hạn như lá, cành hoặc cả cây. Các phần cây này sau đó có thể được rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn hoặc cặn bã. Sau khi rửa, bạn có thể sử dụng ngay cây hàm ếch tươi để tận dụng các tác dụng của nó.

Nếu bạn muốn lưu trữ cây hàm ếch để sử dụng dần theo thời gian, phơi khô là một phương pháp phổ biến. Để phơi cây hàm ếch, bạn có thể treo chúng lên một dây thừng hoặc đặt trên một kệ phơi khô trong một nơi thoáng mát và có thông gió tốt. Đảm bảo rằng cây hàm ếch được phơi khô hoàn toàn trước khi lưu trữ để tránh mục, nấm hoặc sự hư hỏng khác. Sau khi cây hàm ếch đã được phơi khô, bạn có thể lưu trữ chúng trong hũ thuốc hoặc bao bì kín để bảo quản. Khi cần sử dụng, hãy lấy ra một lượng dược liệu cây hàm ếch cần thiết và sử dụng theo hướng dẫn hoặc công thức y học truyền thống.

Tóm lại, cây hàm ếch có thể thu hái dược liệu quanh năm, nhưng mùa hè – thu thường được coi là thời điểm tốt nhất. Bạn có thể sử dụng cây hàm ếch tươi hoặc phơi khô để lưu trữ và sử dụng dần theo nhu cầu cá nhân.

Bộ phận sử dụng

Toàn bộ cây hàm ếch đều có thể được sử dụng để làm thuốc.

Cây hàm ếch chứa các dưỡng chất quan trọng, bao gồm các dạng dầu như myristicin và methyl-n-nonylketone. Ngoài ra, dược liệu của cây còn chứa các hợp chất như rutin, quercitrin, hyperoside, quercetin, avicularin.

Theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, cây hàm ếch có vị cay, ngọt và tính hàn. Hàm ếch được sử dụng trong Đông y với công dụng tiêu thũng, lợi niệu, thanh nhiệt, giải độc.

Với các công dụng trên, cây hàm ếch thường được dùng để chủ trị các chứng như viêm thận phù thũng, thấp khớp, sởi, ung thư gan, bạch đới, viêm mạch bạch huyết, rắn cắn, chàm, mụn nhọt, viêm da mủ.

Tuy nhiên, việc sử dụng cây hàm ếch nên dưới sự chỉ định của bác sĩ Y học cổ truyền để đảm bảo mang lại hiệu quả của dược liệu và tránh các tác dụng không mong muốn.

Theo y học hiện đại

Trong điều trị ung thư vú

Một nghiên cứu của Xing Zhen và cộng sự năm 2020 về hiệu quả ức chế tế bào gốc ung thư vú của machilin D chiết xuất từ cây hàm ếch đã được thực hiện. Nghiên cứu này thực hiện chiết xuất và phân lập được hợp chất machilin D từ cây hàm ếch. Chiết xuất machillin D của cây hàm ếch cho thấy hiệu quả trong sự ức chế phát triển và hình thành tế bào ung thư vú và giảm sự phát triển khối u trong mô hình chuột xenograft. Machilin D làm giảm đáng kể tỷ lệ tế bào CD44+ /CD24- và tế bào có hoạt động aldehyde dehydrogenase 1. Hơn nữa, hợp chất machilin D chiết xuất từ cây hàm ếch làm giảm protein NF-κB và giảm tiết các cytokine viêm như IL-6 và IL-8. Như vậy có thể thấy tiềm năng trong việc nhắm vào các tế bào gốc ung thư vú dựa trên hiệu quả của machilin D chiết xuất từ cây hàm ếch.

Trong hiệu quả cải thiện viêm loét đại tràng

Nghiên cứu của tác giả Seung-U Son và cộng sự năm 2022 với mục đích cải thiện tác dụng của việc uống polysaccharide chiết xuất từ lá hàm ếch đối với viêm loét đại tràng ở chuột đã được thực hiện. Nghiên cứu tiến hành sử dụng chiết xuất polysaccharide của lá cây hàm ếch cho mô hình chuột bị viêm loét đại tràng. Kết quả cho thấy, sử dụng chiết xuất qua đường uống giúp giảm đáng kể các triệu chứng của viêm loét đại tràng như độ đặc của phân, máu trong phân và máu ở hậu môn. Bên cạnh đó, chuột sử dụng chiết xuất lá hàm ếch còn cho thấy giảm các cytokine viêm như IL-6, TNF-α. Với các hiệu quả trên, có thể thấy chiết xuất lá hàm ếch là một thành phần dược phẩm tiềm năng trong điều trị viêm loét đại tràng.

Trong tác dụng chống viêm

Một nghiên cứu về hiệu quả chống viêm của cây hàm ếch đã được thực hiện với tác giả Zhang và cộng sự năm 2021. Nghiên cứu tiến hành sử dụng chiết xuất ethanol của lá cây hàm ếch để đánh giá hiệu quả chống viêm dựa trên việc chống lại các chất trung gian và cytokine gây viêm. Kết quả cho thấy rằng, chiết xuất lá hàm ếch làm giảm sản xuất nitric oxide, giảm mức độ biểu hiện của cyclooxygenase-2 (COX2), interleukin-6 (IL6), NO synthase cảm ứng, IL-1β, và hoạt động AP-1 bị suy yếu. Bên cạnh đó, chiết xuất lá hàm ếch còn cho thấy tác dụng làm giảm quá trình phosphoryl hoá của TAK1, tăng tính ổn định của TAK1 và giảm hoạt động TAK1/AP-1. Như vậy, nghiên cứu trên đã chứng minh được tác dụng của chiết xuất cây hàm ếch trong hiệu quả giảm viêm thông qua giảm các cytokine gây viêm và phong tỏa con đường TAK1/AP-1 trong quá trình gây viêm.

Trong hiệu quả kiểm soát hen suyễn

Hen suyễn là một bệnh phổi mãn tính không thể điều trị khỏi hoàn toàn, với các thuốc điều trị hiện tại còn nhiều tác dụng phụ, nên việc tìm kiếm và phát triển các thuốc mới là cần thiết. Một nghiên cứu đã thực hiện nhằm xác định tác dụng kiểm soát hen suyễn của chiết xuất hàm ếch đã được thực hiện. Kết quả nghiên cứu cho thấy, tác dụng chống hen suyễn của chiết xuất hàm ếch thể hiện qua hai con đường quan trọng đó là làm giảm các yếu tố liên quan đến Th2 được kích hoạt và ức chế tình trạng viêm. Như vậy có thể thấy, cây hàm ếch là một dược phẩm tiềm năng trong điều trị hen suyễn.

Trong hoạt động kháng virus

Năm 2023, tác giả Jae-Hyoung Song và cộng sự thực hiện nghiên cứu đánh giá hiệu quả kháng virus của chiết xuất cây hàm ếch đối với các nhóm Enterovirus A71 (EV71), Coxsackievirus A16 (CVA16) và Coxsackievirus B3 (CVB3). Kết quả nghiên cứu cho thấy, chiết xuất của cây hàm ếch là một chất chống các chủng virus như EV71, CVA16 và CVB3 tự nhiên đầy hứa hẹn và có khả năng chống lại viêm tụy và viêm cơ tim do virus gây ra. Tuy nhiên cần thêm nhiều hơn các nghiên cứu đánh giá tính an toàn và hiệu quả của cây hàm ếch trong hoạt động chống virus để khẳng định được tác dụng này và ứng dụng trên lâm sàng.

Cây hàm ếch có thể được sử dụng dưới dạng bôi ngoài hoặc dạng nước uống. Khi sử dụng dưới dạng nước uống, lượng cây hàm ếch nên được hạn chế từ 15 đến 30g mỗi ngày.

Trị mụn nhọt sưng giai đoạn chưa chảy mủ

Chuẩn bị: Lá hàm ếch.

Thực hiện: Rửa sạch lá cây hàm ếch và giã nhuyễn. Sau đó, đắp lên vùng da nhọt và băng bó lại. Nên thực hiện quy trình này ba lần mỗi ngày trong khoảng 2 giờ. Tiếp tục áp dụng bài thuốc liên tục trong vòng 3 ngày, bạn sẽ thấy rõ rệt sự giảm triệu chứng.

Trị khí hư bạch đới

Chuẩn bị: Cây hàm ếch 60g, Thịt lợn nạc 70g.

Thực hiện: Cây hàm ếch đem rửa sạch và thái nhỏ. Rồi, rửa sạch thịt lợn và băm nhỏ, sau đó thêm gia vị vào để ướp. Nấu chung thành canh và sử dụng trong bữa ăn hàng ngày. Thực hiện quy trình này mười lần, bạn sẽ nhận thấy sự giảm đáng kể trong triệu chứng.

Giúp trị đau nhức cơ xương khớp

Chuẩn bị: Lá hàm ếch.

Thực hiện: Rửa sạch lá hàm ếch đã chuẩn bị và bỏ vào ấm. Sau đó, đổ 500ml nước vào và đun sôi. Dùng nước này như một thay thế cho trà. Thực hiện trong vòng 7 ngày sẽ hoàn thành một liệu trình. Lặp lại liệu trình này từ 3 đến 5 lần cho đến khi triệu chứng giảm đáng kể.

Giúp trị chảy máu cam do nhiệt

Chuẩn bị: Cây hàm ếch 15g, Rễ đỗ quyên 15g.

Thực hiện: Sắc dược liệu đã chuẩn bị với 700ml nước cho đến khi chỉ còn lại 250ml. Mỗi lần uống 125ml, dùng hai lần mỗi ngày trong vòng 10 ngày liên tiếp. Nếu triệu chứng bệnh chưa hoàn toàn giảm, có thể lặp lại liệu trình nếu cần thiết.

Giúp hỗ trợ trị sỏi bàng quang

Chuẩn bị: Hàm ếch 20g, Kim tiền thảo 15g, Dây tơ hồng xanh 15g, Bòng bong 15g, Cỏ tháp bút 15g.

Thực hiện: Sau khi rửa sạch dược liệu, thêm 750ml nước vào và sắc cho đến khi chỉ còn lại 500ml. Dùng dung dịch này để uống hàng ngày. Liệu trình kéo dài trong 15 ngày và có thể lặp lại nếu cần để đạt hiệu quả tan hoàn toàn sỏi.

Khi sử dụng cây hàm ếch làm nguyên liệu trong các bài thuốc, lưu ý rằng phần lớn các bài thuốc này thường được sử dụng trong cộng đồng dân gian. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả và an toàn của bài thuốc, rất quan trọng để tham khảo ý kiến của một chuyên gia y tế trước khi áp dụng.

Bác sĩ y học cổ truyền hoặc các chuyên gia dược cổ truyền có kiến thức sẽ có cái nhìn chính xác về cây hàm ếch và cách sử dụng nó. Họ có thể cung cấp cho bạn thông tin về liều lượng, cách sử dụng và các tác dụng phụ có thể xảy ra khi sử dụng cây hàm ếch trong bài thuốc. Bằng cách tham khảo ý kiến của một chuyên gia, bạn có thể đảm bảo rằng việc sử dụng cây hàm ếch sẽ được thực hiện một cách an toàn và hiệu quả.