Bưởi chùm Hoa Kỳ: Loại thảo dược có nhiều tác dụng chữa bệnh

Tên gọi, danh pháp

Bưởi chùm Hoa Kỳ, có tên khoa học Citrus maxima, Citrus decumana hoặc Citrus paradisi, là một loài thực vật có hoa thuộc họ Cam (Rutaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Bưởi chùm (C. paradisi) là một loại trái cây có múi tròn, kích thước lớn, đường kính từ 7,6 – 15,2cm. Nó có nguồn gốc từ sự lai tạo giữa pomelo (pummelo) hoặc shaddock (Citrus grandis), một loại bưởi lớn của Malaysia với cam ngọt, hoặc có thể là dạng đột biến của một loại cây họ cam quýt khác.

Citrus paradisi mọc thành từng chùm tương tự như nho, đây có thể là nguồn gốc của tên grapefruit trong tiếng Anh. Các giống Bưởi chùm đáng chú ý bao gồm Duncan (ruột trắng, có hạt), Marsh (không hạt), Foster (ruột hồng, có hạt), Thompson (ruột hồng, không hạt) và Redblush (ruột đỏ, không hạt).

Phân bố, thu hái, chế biến

Thế giới: Bưởi chùm có nguồn gốc từ các nước Trung và Nam Mỹ, được miêu tả bởi nhà tự nhiên học người xứ Wales thuộc Vương quốc Anh là Griffith Hughes mô tả lần đầu tiên vào năm 1750 khi đang khảo sát các loài thực vật tại đảo Barbados thuộc vùng biển Caribe.

Bưởi chùm thích hợp sinh trưởng ở vùng khí hậu cận nhiệt đới nóng ẩm, mưa nhiều. Hiện nay, Bưởi chùm đang được trồng tại nhiều nước như Mỹ, Mexico,Trung Quốc, Syrie, Nam Phi…

Việt Nam: Ở nước ta chưa có loài này.

Thu hái: Chưa có thông tin.

Chế biến: Chưa có thông tin.

Bộ phận sử dụng

Toàn bộ quả Bưởi chùm.

Bưởi có nhiều polyphenol, với flavonoid naringin là thành phần tạo ra vị đắng. Các chất khác bao gồm đường, polysaccharid, acid hữu cơ, hợp chất nitơ, lipid, carotenoid như beta-carotene và lycopene (góp phần tạo nên màu hồng và đỏ), vitamin và khoáng chất, flavonoid và các thành phần dễ bay hơi góp phần tạo nên mùi thơm. Bưởi có nhiều nước và chất xơ, đồng thời chứa một lượng nhỏ protein.

Toàn bộ quả cũng là một nguồn cung cấp kali, vitamin C, inositol, bioflavonoids và pectin; tuy nhiên, riêng nước ép thì không có hàm lượng pectin cao. Các vitamin và khoáng chất khác có trong Bưởi là vitamin A, vitamin B1 (thiamine), vitamin B9 (folate), vitamin B6 (pyridoxin), vitamin PP (niacin), magie, calci và sắt. Lượng vitamin A có thể cao hơn gần 1.000 lần trong các giống bưởi màu hồng/ đỏ. Ngoài ra, lượng chất béo, calo và natri trong bưởi thường rất thấp.

Vỏ có chứa citral (một aldehyde chống lại tác dụng của vitamin A) và các tecpen khác (bao gồm cả limonene).

Các hoạt chất trong Bưởi ảnh hưởng đến enzym cytochrom P450 bao gồm furanocoumarins bergamottin và 6′,7′-dihydroxybergamottin (DHB) với DHB được xác định là chất ức chế chính. Naringin và naringenin cũng thể hiện tác dụng ức chế hệ thống CYP-450 nhưng chủ yếu ở ruột và ít hơn ở gan. Naringenin ức chế mạnh polypeptide vận chuyển anion hữu cơ (OATP). Ngoài ra, các chất trong bưởi cũng cản trở P-glycoprotein (P-gp) và adenosine triphosphate (ATP) – các protein vận chuyển thuốc.

Theo y học cổ truyền

Bưởi chùm được sử dụng rộng rãi thường ngày tại nhiều quốc gia trên thế giới. Trong những năm 1970, Bưởi chùm được sử dụng trong chế độ ăn kiêng do được quảng cáo có tác dụng giảm cân (khoảng 4,5 kg/10 ngày đầu tiên và giảm dần trong thời gian sau đó). Trong những năm 1980, Bưởi chùm được tiêu thụ phổ biến chỉ sau một số loại rau củ quả như khoai tây, rau xà lách, cam và táo trong số các loại rau củ quả tươi được bán trong các siêu thị tại thành phố New York, Mỹ. Nước ép tự nhiên của trái Bưởi chùm thường được làm ngọt bằng cách thêm đường trắng hoặc đường vàng, mật ong. Ngoài ra, có thể thêm một số thành phần điều hương vị như quế, nhục đậu khấu, đinh hương. Trái bưởi chùm còn được sử dụng làm salad hoa quả, thạch và bánh. Thành phẩm được bán trên thị trường thường được đóng chai dạng nước ép, siro hoặc mứt.

Vỏ Bưởi chùm chứa tinh dầu bao gồm 90% là limonen, sesquiterpen và các thành phần dễ bay hơi chiếm 2 – 3%, các chất aldehyd, geraniol, cadinen, citral và dimethyl arthranilat chiếm 7- 8%, còn lại là thành phần dẫn chất coumarin, stigmasterol. Hiện nay tinh dầu bưởi chùm rất được ưa chuộng trên thế giới, được sử dụng như một sản phẩm làm đẹp bao gồm các loại dầu gội đầu, sữa tắm, dầu massage do có tác dụng giúp tinh thần tỉnh táo, sảng khoái dễ chịu; tóc dài và mượt mà, chống rụng; làn da mịn màng và sạch khuẩn…

Trong y học, trái Bưởi chùm có nhiều ứng dụng phòng và chữa bệnh. Vỏ chứa các hợp chất lycopene có tác dụng chống oxy hoá. Phần xơ nằm giữa vỏ và ruột có chứa hàm lượng cao vitamin C. Phần ruột có tác dụng phòng ngừa ung thư đại trực tràng, hạ cholesterol và chữa viêm đường tiết niệu. Một số chế phẩm từ hạt Bưởi chùm, trộn với phần ruột, glycerol, hỗn hợp được nghiền mịn và đóng gói dưới dạng thực phẩm chức năng có tác dụng hỗ trợ điều trị nhiễm khuẩn.

Theo y học hiện đại

Trong điều trị nhiễm khuẩn

Chiết xuất hạt Bưởi có hoạt tính diệt khuẩn trên vi khuẩn gram âm và gram dương ở độ pha loãng lên đến 1: 512.

Một số nghiên cứu cho thấy, sử dụng 5 đến 6 hạt Bưởi mỗi 8 giờ có hiệu quả chống lại nhiễm trùng đường tiết niệu Klebsiella, Staphylococcus aureus và Escherichia coli, nhưng không chống lại các chủng kháng Pseudomonas aeruginosa.

Trong nông nghiệp, chiết xuất hạt Bưởi chùm được sử dụng để diệt khuẩn và nấm, kìm hãm sự phát triển của nấm mốc, diệt ký sinh trùng trong thức ăn gia súc, bảo quản thực phẩm và khử trùng nước.

Trong điều trị ung thư

Tác dụng của các thành phần pectin, lycopene và d-limonene trong Bưởi đã được nghiên cứu trong hoá trị thông qua hoạt tính chống oxy hóa và apoptosis. Các thử nghiệm lâm sàng đã thu được nhiều kết quả khác nhau.

Trong làm giảm nguy cơ bệnh tim mạch

Trong một số nghiên cứu, bệnh nhân dùng Bưởi chùm tươi, nước ép bưởi hoặc viên nang chiết xuất bưởi chùm với liều naringin 81- 142mg/ngày, trong 6 – 12 tuần đã làm cải thiện HDL cholesterol, giảm huyết áp tâm thu nhưng không ảnh hưởng đến huyết áp tâm trương.

Trong làm giảm nguy cơ bệnh sỏi mật/ sỏi thận

Các nghiên cứu ban đầu cho thấy khả năng hoà tan sỏi mật của d-limonene. Ngoài ra, tương tự các loại quả khác trong cùng họ Rutaceae, nước Bưởi có chứa nhiều citrate, tăng bài tiết citrate trong nước tiểu giúp hoà tan calci và có khả năng làm giảm nguy cơ hình thành sỏi ở những người bị sỏi thận bị hạ calci niệu.

Trong điều trị viêm nha chu

Nồng độ vitamin C và tình trạng chảy máu chân răng đã được cải thiện rõ rệt trong một nghiên cứu trên những bệnh nhân bị viêm nha chu ăn 2 quả Bưởi chùm mỗi ngày trong 2 tuần.

Trong những ứng dụng khác

Dầu Bưởi chùm làm giảm mệt mỏi cơ, tăng trưởng tóc, làm săn da, trị mụn trứng cá, da nhờn.

Một số người xông hơi Bưởi chùm để giúp cơ thể giữ nước, giảm đau đầu, căng thẳng và trầm cảm.

Chiết xuất hạt Bưởi chùm cũng được dùng đường xông để điều trị nhiễm trùng phổi.

Giảm các yếu tố nguy cơ tim mạch: 1 quả bưởi mỗi ngày trong 30 ngày hoặc bưởi tươi, nước ép bưởi và viên nang chứa 81 – 142 mg/ngày naringin trong 6 hoặc 12 tuần.

Giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường: 2 đến 4 phần bưởi mỗi tuần để giảm nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường type 2.

Viêm nha chu: 2 quả bưởi mỗi ngày trong 2 tuần giúp tăng nồng độ vitamin C của bệnh nhân bị viêm nha chu.

Giảm cân: 8 oz (237 mL) nước bưởi, hoặc nửa quả bưởi tươi, 3 lần một ngày trước mỗi bữa ăn trong 12 tuần.

Ở Việt Nam không trồng Bưởi chùm, vì vậy chưa có bài thuốc từ dược liệu này.

Một số lưu ý bạn cần chú ý khi sử dụng Bưởi chùm Hoa Kỳ:

• Những bệnh nhân bị rối loạn cấu trúc cơ tim nghiêm trọng nên tránh dùng Bưởi chùm do tác dụng gây loạn nhịp tim.

• Nước ép Bưởi có thể tương tác với nhiều loại thuốc do các thành phần trong nước ép ức chế không thuận nghịch enzyme CYP3A4 chuyển hoá thuốc đồng thời ức chế protein vận chuyển thuốc là P-glycoprotein.

• Thành phần pectin trong vỏ Bưởi có thể gây dị ứng hoặc bệnh hen suyễn.

• Một số bệnh nhân bị táo bón hoặc tiêu chảy khi sử dụng nước ép Bưởi chùm.

Bưởi chùm là loài dược liệu chưa có ở Việt Nam, chủ yếu được nhập từ các quốc gia phương tây dưới dạng nước ép hoặc viên nang chứa chiết xuất. Tuy có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng Bưởi chùm có chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ. Quý bạn đọc và người thân không nên tự ý sử dụng hoặc nghe theo bài thuốc kinh nghiệm. Quý bạn đọc hãy đến bác sĩ để hiểu rõ tình trạng cơ thể và tham vấn ý kiến. Hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích. Chúng tôi mong muốn nhận được phản hồi cũng như sự quan tâm của quý bạn đọc ở bài viết khác.