Đơn châu chấu: Vị thuốc dân gian chữa ho hiệu quả

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Đơn châu chấu.

Tên khác: Rau gai; cây cuồng; độc lực; cẩm giảng; cây đuống; đinh lăng gai; cầm giàng; cây răng;…

Tên khoa học: Aralia armata (Wall.) Seem. Đây là một loài thực vật trong họ Nhân sâm (Araliaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Cây gỗ nhỏ hoặc cây bụi, cao 1 – 2m, thân cứng, phân cành, có gai cong, lá to mọc so le, cánh hoa kép 2-3 lông, lá chét hình trứng hoặc hình trứng, gốc tròn, đầu nhọn, mép có răng, có nhỏ. gân lá hai bên có gai, cuống lá có bẹ to, nhiều gai, lá kèm nhỏ.

Cụm hoa dài hơn trung bì lá và đầu cành thành chùy hoa, phân nhiều nhánh, có gai, đài hoa màu vàng nhạt hoặc xanh vàng, đài hoa có 5 răng hình tam giác, 5 tràng hoa hẹp, 5 nhị, bầu noãn, 5 ô.

Quả hạch, tròn, khi chín màu đen, dài 3 – 4mm.

Mùa hoa quả: Tháng 7 – 9.

Phân bố, thu hái, chế biến

Có hơn 50 loài chi Aralia L., trên thế giới, phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới châu Á. Ở Việt Nam có 14 loài. Các loài đơn châu chấu thứ hai đang tồn tại: Aralia armata (Wall ex G Don) Seem. var armata và A. armata (Wall ex G Don) Scem. var pubescens Ha – loài mới được phát hiện ở Việt Nam vào năm 1974. Loài có vùng phân bố rộng rãi hơn từ Trung Quốc, xuống Việt Nam, Lào, Thái Lan, và Malaysia là var. armata.

Ở Việt Nam, đơn châu chấu phân bố rộng khắp, từ miền núi có độ cao khoảng 1500m đến trung du, thậm chí có khi đến cả đồng bằng. Cây ưa ẩm và ưa sáng, chịu được bóng râm một chút, nhất là giai đoạn cây con. Cây phát triển mạnh trong mùa hè thu: Sau khi quả chín sẽ có hiện tượng rụng lá vào mùa đông, nhất là đối với những cây (thuộc var. pubescens) sống ở vùng cao. Dược liệu này có nhiều hoa, quả và quả khi chín rụng xuống đất hoặc bị chim ăn. Tháng 4 – 5, sẽ thấy cây con mọc từ hạt quanh gốc cây mẹ. Đây là loài cây có khả năng tái sinh cây chồi sau khi bị chặt phát.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng của đơn châu chấu là rễ được thu hái quanh năm, rửa sạch phơi phơi hoặc sấy khô.

Lá có chứa nước, glucid, protid, xơ, carotene, tro, vitamin C. Rễ cây có chứa nhiều saponin triterpen.

17 saponin kiểu olean được chiết từ phần vỏ rễ được đem chiết với methanol, hỗn dịch cao methanol đem chiết với ether, rồi chiết với butanol bão hòa nước, phần butanol làm sắc ký lấy riêng.

Rễ cây con có chứa tinh dầu, là một chất lỏng chuyển động màu cam, tỷ trọng là 0,83, thành phần chủ yếu là camphor.

Theo y học cổ truyền

Theo Đông y, loại thảo dược này có vị cay, hơi đắng và tính ấm. Lá có khả năng khử độc. Trong thân cây đặc biệt là lõi có tác dụng bồi bổ sức khỏe. Vỏ rễ có khả năng tiêu thũng, tán ứ, khu phong, thanh nhiệt giải độc, trừ thấp. Tác dụng kháng sinh mạnh đến từ bộ phận rễ cũng có khả năng giải độc.

Theo y học hiện đại

Tác dụng của vỏ rễ đơn châu chấu:

• Kháng viêm, đặc biệt là ức chế khá mạnh giai đoạn mãn tính của phản ứng viêm.

• Teo tuyến ức rõ rệt, đây là đặc điểm của thuốc ức chế miễn dịch.

• Đơn châu chấu có tác dụng kích thích miễn dịch thông qua kích thích sự chuyển dạng lympho bào trong thí nghiệm nuôi cấy in vitro.

• Tác dụng nội tiết kiểu oestrogen trên động vật thí nghiệm.

• Kháng khuẩn đối với liên cầu khuẩn tan máu và phế cầu khuẩn. Các genin acid oleanolic và saponin triterpen từ rễ đơn châu chấu là thành phần có hoạt tính chống viêm mạn, viêm cấp và gây thu teo tuyến ức chuột cống trắng đực non.

Vỏ rễ đã được nghiên cứu ứng dụng điều trị 50 bệnh nhân viêm màng bồ đào, trong đó, có các thể viêm màng bồ đào toàn bộ, viêm mống mắt thể mi cấp và viêm hắc võng mạc, kết hợp với nhỏ atropin để chống dính. Bệnh có kết quả sau khi dùng đơn châu chấu là viêm mống mắt thể mi cấp, loại bệnh đó là viêm mống mắt và viêm màng bồ đào toàn bộ, còn bệnh viêm hắc võng mạc không thay đổi rõ về thực thể. Đơn châu chấu không gây tác dụng phụ.

Trên thế giới, một số loài Aralia khác đã được nghiên cứu về ứng dụng điều trị và dược lý, có thể sử dụng để tham khảo để nghiên cứu đối chiếu với đơn châu chấu:

• Cao cồn rễ Aralia mandshurica kích thích hệ thần kinh trung ương, làm tăng mức độ kích thích phản xạ, tăng vận động và và làm rút ngắn thời gian giấc ngủ gây bởi thuốc ngủ trên động vật thí nghiệm.Một phần có tác dụng cường tim và không làm hạ mức đường máu trên động vật gây tăng đường trong máu với adrenalin và aloxan.

• Các saponin triterpen của A.mandshurica ít độc. các aralosid A, B, C từ rễ cây này có tác dụng tác dụng cường tim và kích thích hệ thần kinh trung ương.

Cồn thuốc rễ A. mandshurica đã được sử dụng điều trị cho những bệnh nhân về tâm thần và thần kinh. Thuốc có tác dụng bổ và điều hoà hệ thần kinh trung ương trong các chứng bệnh suy nhược tâm thần, trầm cảm sau khi bị chấn thương, hội chứng suy nhược tâm thần do bị những bệnh thần kinh mạn tính, đặc biệt trong bênh viêm màng nhện sau khi bị liệt dương và cúm. Thuốc còn có tác dụng kích thích hệ thần kinh trung ương và hệ tim mạch và không có tác dụng phụ.

Trong nhân dân, rễ đơn châu chấu được sử dụng để sắc uống và ngậm để chữa ho, viêm amidan và viêm họng. Ngoài ra, còn chữa thấp khớp, bí đái, rắn cắn, sưng vú, sốt rét cơn, bạch hầu, phù thang. Ngày dùng khoảng 15 – 20g có khi đến 30g. Dùng riêng hoặc sử dụng phối hợp với các vị thuốc khác.

Trị sưng vú

Rễ đơn châu chấu, lá mua đỏ, vỏ cây sảng, bồ công anh, kim ngân, mỗi thứ 20 – 30g. Giã với muối và trộn với nước vo gạo. Đắp vào chỗ sưng.

Trị ho lâu ngày, viêm amidan và viêm họng

Vỏ cây khế chua và rễ đơn châu chấu, mỗi vị 8 – 12g. Sắc uống.

Trị phù thũng

Rễ đơn châu chấu 12g, lá cối xay 3g, rễ cây thóc lép 10g sao vàng sắc uống.

Trị bệnh hen

Rễ đơn châu chấu 12g, rễ cây han tía 8g, rễ cây ngấy tía 8g cắt nhỏ, phơi khô sắc uống.

Đơn châu chấu là vị thuốc phổ biến ở nhiều nơi. Tuy có nguồn gốc từ thiên nhiên nhưng Đơn châu chấu có chỉ định, chống chỉ định và tác dụng phụ. Quý bạn đọc và người thân không nên tự ý sử dụng hoặc nghe theo bài thuốc kinh nghiệm. Quý bạn đọc hãy đến bác sĩ để hiểu rõ tình trạng cơ thể và tham vấn ý kiến. Hãy chia sẻ bài viết nếu thấy hữu ích. Chúng tôi mong muốn nhận được phản hồi cũng như sự quan tâm của quý bạn đọc ở bài viết khác.