Cây Kế sữa: Hiệu quả trong điều trị các bệnh về gan

Tên gọi, danh pháp

Kế sữa hay còn gọi là Cúc gai, Nhũ kế, tên khoa học là Silybum marianum (L.) Gaertn, thuộc họ Cúc Asteraceae. Được miêu tả khoa học đầu tiên vào năm 1971.

Đặc điểm tự nhiên

Kế sữa là loại cây thảo hai năm cao khoảng 30 – 150cm, có thân thẳng và phân nhánh, rễ trụ, to và dài.

Lá màu xanh mọc ôm thân, không có lá kèm, thường có nhiều đốm trắng dọc theo các gân, mép có răng dạng gai, gai có màu vàng và rất nhọn (cần chú ý khi thu hái); phần lá phía trên ôm vào thân còn các lá phía dưới rất to, có phiến chia thuỳ và có cuống.

Cụm hoa đầu đơn độc, độ rộng khoảng 3 – 8cm. Những lá bắc ngoài và giữa có một phần phụ hình tam giác màu lục thu lại thành một gai to, ở gốc có 4 – 6 gai nhỏ ngắn hơn ở mỗi bên.

Hoa màu tía hơi giống nhau đều có 5 cánh hoa, 5 nhị và bầu một ô với 2 lá noãn và 2 vòi nhuỵ phình ra ở gốc.

Quả bế màu đen bóng.

Cây ra hoa từ tháng 5 đến tháng 8 của năm thứ hai.

Phân bố, thu hái, chế biến

Cây của vùng Địa trung hải, thường mọc hoang ở vùng Nam nước Pháp và gần như mọc hoang dại ở phía Nam và Trung Châu Âu, Bắc Phi, vùng Trung và Đông Á đến Bắc và Nam Châu Mỹ.

Nước ta có nhập trồng, cây ưa đất tốt và mát.

Thu hái cả cây và các cụm hoa rồi đem phơi khô, khi cần đập lấy quả.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng được của Kế sữa là toàn cây hoặc quả (Herba seu Fructus Silybi).

Trong vòng hơn 50 năm qua, các nhà khoa học đã tiến hành nhiều nghiên cứu và thành công trong việc xác định các hoạt chất có trong cây Kế sữa. Cụ thể, quả Kế sữa chứa glucid gồm glucose và pentose, một tanin catechic, một chất màu, một chất đắng, một chất cay, có tinh dầu, histamin, tyramin và phytomelan.

Trong đó, đáng chú ý nhất là thành phần của nhóm ba chất liên quan có tên chung là silymarin. Hỗn hợp này là flavonolignands, gồm silybinin, silychristin và silydianin mà tên gọi thông thường là silymarin. Những sản phẩm từ cây Kế sữa khi được bào chế theo đúng tiêu chuẩn thì tinh chất được trích ra từ hạt và trái sẽ chứa khoảng 70 đến 80 % flavonolignands.

Kế sữa có vị đắng, tính hàn; toàn cây được chứng minh là có tác dụng hạ nhiệt, cầm máu, trừ lỵ; quả giúp giảm các cơn đau suyễn và ho, đau gan.

Hiệu quả trong hỗ trợ điều trị gan nhiễm mỡ

Theo một nghiên cứu được báo cáo của Song Z và cộng sự đã cho thấy Carduus marianus sext (cao Kế sữa) có tác dụng bảo vệ tế bào gan khỏi sự thâm nhiễm mỡ, do đó góp phần chỉ ra hiệu quả của Carduus marianus ext trong việc điều trị gan nhiễm mỡ. Trappoliere M và cộng sự đã nghiên cứu về tác dụng của Carduus marianus ext trong các trường hợp viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (nguyên nhân do tiểu đường, béo phì) qua đó thu được các kết quả khả quan cho thấy cao Kế sữa có tác dụng ngăn chặn sự peroxid hóa lipid và sự hủy hoại các tế bào gan – một trong các nguyên nhân dẫn đến tình trạng gan nhiễm mỡ.

Hỗ trợ giải độc gan

Kế sữa có tác dụng làm tăng tổng hợp các cytochrome P450 trong lưới nội bào (góp phần quan trọng trong cơ chế khử độc của gan) và kích thích hoạt động của RNA polymerase giúp tổng hợp protein ở tế bào gan, góp phần khử độc cho gan.

Tác dụng bảo vệ tế bào gan

Theo các nghiên cứu đã được báo cáo của Sonnenbichler J và của Moulisova V, Song Z, Lucena MI về tác dụng bảo vệ gan của Carduus marianus ext, cho thấy hoạt chất của nó có khả năng phục hồi các tế bào gan bị tổn thương, chống peroxid hóa màng tế bào gan, góp phần giải độc gan, bảo vệ nhu mô gan, ổn định màng tế bào gan và ngăn cản sự xâm nhập của các chất độc vào gan; hiệu quả trong việc điều trị các trường hợp viêm gan cấp do rượu, xơ gan ở người nghiện rượu và khi dùng các thuốc có độc tính trên gan.

Tăng cường tổng hợp RNA ribosom và protein giúp phục hồi các tế bào gan bị tổn thương, song song đó cũng kích thích sự phát triển của các tế bào gan mới.

Gia tăng lượng glutathione nội bào – một chất chống oxy hóa, cần thiết cho phản ứng giải độc của tế bào gan.

Tăng cường đáp ứng sinh miễn dịch

Có hiệu quả đáng kể trong việc ngăn chặn các tổn thương gan gây ra do các chất gây độc miễn dịch như: CCl4 và ketoconazol. Kế sữa có tác dụng chống peroxyde hóa lipid, tăng khả năng oxi hóa acid béo của gan, ức chế các phản ứng gây viêm, giảm nồng độ enzym gan, làm cải thiện các triệu chứng của bệnh về gan như gan nhiễm mỡ và viêm gan.

Hỗ trợ tái tạo tế bào gan

Silymarin được chứng minh là có tác dụng bảo vệ tế bào gan, tăng cường chức năng gan và kích thích sự phát triển của các tế bào gan mới, giúp phục hồi các tế bào gan tổn thương, đã bị hủy hoại cũng như có tác dụng chống peroxyd hóa lipid, kháng viêm, từ đó cải thiện các dấu hiệu cũng như triệu chứng bệnh gan, làm giảm nồng độ các enzym gan trong máu.

Hiệu quả trong điều trị xơ vữa động mạch

Kế sữa còn được chứng minh là giúp ngăn cản quá trình oxy hóa LDL cholesterol (cholesterol tỷ trọng thấp) thành các mảng bám vào thành động mạch, là nguyên nhân gây xơ vữa động mạch.

Hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường

Thành phần silymarin trong Kế sữa có thể làm giảm lượng đường trong máu, hemoglobin A1c, và hàm lượng cholesterol LDL (cholesterol tỷ trọng thấp) khi được sử dụng với liệu pháp trị liệu hiện đại ở người bị mắc bệnh tiểu đường tuýp 2. Ngoài ra, Kế sữa còn được biết đến với công dụng làm giảm đề kháng insulin ở bệnh nhân vừa bị tiểu đường vừa bị viêm gan A.

Hỗ trợ điều trị ung thư

Silymarin đã được xác nhận là có khả năng kháng viêm và tác dụng ức chế đối với sự phát triển của các di căn ung thư. Một số nghiên cứu cũng đã chứng minh tác dụng của silibinin (thành phần có hoạt tính sinh học chính trong cây) trong việc ức chế nhiều dòng tế bào ung thư, bao gồm ung thư tuyến tiền liệt, ung thư ruột kết, da, bàng quang và ung thư phổi.

Rễ và thân cây có thể dùng sống hoặc nấu chín.

Lá Kế sữa hơi dày, lá non có vị hơi ngọt. Thời tiết nóng và khô sẽ khiến lá có vị đắng. Lá dùng sống hoặc chín: Lá Kế sữa có nhiều gai cứng, do đó, trước khi dùng nên dùng dao cạo sạch gai.

Nụ hoa nấu chín khi dùng.

Cây Kế sữa đem sắc uống cho những người hay uống rượu bia hoặc suy giảm chức năng gan, người phải điều trị thuốc tây dài ngày, người nhiễm độc, tiếp xúc với hóa chất độc hại… cách dùng như sau:

Cách 1: Rễ có thể dùng sống hoặc nấu chín: Rễ cây Kế sữa có chất nhờn, mùi thơm dịu.

Cách 2: Lá cũng có thể dùng sống hay nấu chín: Lá Kế sữa có nhiều gai cứng, do đó cần chú ý khi thu hái và trước khi dùng nên dùng dao cạo sạch gai. Lá kế sữa hơi dày, lá non có vị hơi ngọt. Thời tiết nóng và khô sẽ khiến lá có vị đắng. Nụ hoa nấu chín khi dùng.

Cách 3: Thân cây có thể dùng sống hoặc nấu chín.

Lưu ý: Nên bóc vỏ thân và ngâm trước khi dùng để giảm vị đắng. Cây Kế sữa tốt nhất nên sử dụng vào mùa xuân khi chúng còn non nhỏ.

Tính an toàn:

Theo các nghiên cứu về tính an toàn của Kế sữa khi dùng trong điều trị cho thấy Carduus marianus ext gần như không có tác dụng phụ và có thể dùng cho đại đa số bệnh nhân, bao gồm cả những phụ nữ có thai và phụ nữ đang cho con bú. Các tác dụng phụ nếu xuất hiện cũng rất nhẹ như mày đay, buồn nôn và tiêu chảy nhẹ (tỷ lệ đều dưới 0,25% số bệnh nhân), trong khoảng 2 – 3 ngày sẽ tự khỏi (theo các nghiên cứu của Reyes H, Tamayo và cộng sự).