Phật thủ: Loài cây mang ý nghĩa may mắn và điều trị bệnh

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Kim Phật thủ, Phật thủ hương duyên, Phúc thọ cam.

Tên khoa học:Citrus medica L.var. sarcodactylis Sw. , thuộc Cam – Rutaceae.

Đặc điểm tự nhiên

Phật thủ là cây gỗ nhỏ, xanh tốt quanh năm. Lá cây có hình trứng, méo có răng cưa nhỏ, mọc so le, có gai ngắn mọc ở phía dưới lá. Hoa màu trắng, thời gian ra hoa vào đầu mùa hạ. Quả khi chín có vỏ ngoài màu vàng nâu, có những múi chạy dọc quả và tách ra trông như ngón tay, mùa quả chín thường vào mùa đông.

Phân bố, thu hái, chế biến

Phật thủ là phân bố tự nhiên ở các nước Trung Quốc và Nhật Bản, là giống cây bản địa ở quốc gia này. Ngày nay, phật thủ cũng được trồng nhiều ở nước ta. Người dân thường sử dụng quả để ăn, làm mứt hoặc làm thuốc chữa bệnh. Quả được thu hái về, rửa sạch, thái dọc thành từng miếng mỏng, sau đó đem phơi khô.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận dùng của cây phật thủ là quả phơi khô của cây phật thủ và rễ.

Cây, lá, hoa và quả của phật thủ đều có chứa tinh dầu, đặc biệt là ở vỏ quả và một số flavonoid có tên là hesperidin C₂₅H₂₁O₁₅, vitamin (B1, B6, B12, C, E,…), khoáng chất (sắt, kẽm, selen,…). Trong quả phật thủ còn chứa limettin, xitropten C₁₁H₁₀O₄ 0,007%; ngoài ra còn có diosmin C₃₄H₄₄O₁₅.

Theo y học cổ truyền

Trong Đông y, phật thủ là vị thuốc được dùng phổ biến trong dân gian. Quả phật thủ có vị cay, đắng và chua, tính ôn, quy vào kinh phế và tỳ. Có tác dụng lý khí, cầm nôn mửa, mạnh tỳ, hóa đờm, giúp tiêu hóa, chữa ho. Do đó, thường được dùng trong các trường hợp như đau bụng, biếng ăn, nôn mửa, ho.

Theo y học hiện đại

Chưa có thông tin.

Phật thủ được dùng dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột. Ngày dùng 3 đến 6 g.

Điều trị ăn không tiêu, trợ tiêu hóa

Dùng 50 g quả phật thủ, thái mỏng, đem hong gió; tiểu hồi hương, xuyên tiêu, sa nhân mỗi vị 12 g. Tán tất cả các vị thành bột, hòa với nước sôi để uống. Ngày dùng 2 lần, trong 2 – 3 ngày.

Chữa đau bụng do lạnh

15 g quả phật thủ và 30 g gạo rang. Sắc thuốc, chia ra, dùng 3 lần trong ngày.

Điều trị đau dạ dày và đau gan

Sắc chung 10 g phật thủ và 6 g thanh bì và uống. Hoặc có thể sắc chung 10 g phật thủ, 3 g cam thảo, 15 g sa nhân, 6 g ô dược, 15 g bạch thược, 10 g hương phụ.

Điều trị ăn không tiêu, chán ăn, buồn nôn, đau mỏi lưng, ngực suồn trướng bụng

Ngâm 5 lít rượu với 30 g quả phật thủ, đã rửa sạch, thái nhỏ trong 10 ngày. Uống 1 lần mỗi 5 ngày. Mỗi lần uống khoảng 15 – 20 mL trước bữa ăn chiều.

Chữa ợ hơi

Ướp vỏ quả phật thủ với một ít đường và nuốt.

Điều trị viêm loét dạ dày – hành tá tràng

Nấu 30 g rễ cây phật thủ cùng với dạ dày lợn vừa đủ và ăn.

Hổ trợ tiêu hóa và kiện tỳ

Dùng qua phật thủ nấu với nước, lọc lấy nước đem nấu với 15 g gạo và 100 g đường phèn. Dùng cháo vào mỗi buổi sáng.

Chữa viêm amidan

Sắc 10 g hoa phật thủ, 10 g hoa tường vi, 6 g hoa mai và dùng nước sắc được để uống, ngậm hoặc súc miệng.

Điều trị viêm phế quản mạn tính

Thái nhỏ 1 – 2 quả phật thủ, đem chưng cách thủy với một lượng vừa đủ đường mạch nha cho chín nhừ. Ăn một thìa to hàng ngày trong 1 tuần.

Điều trị chứng ho suyễn, nhiều đờm và khó thở

Sắc chung 9 – 15 g phật thủ với 5 – 9 g củ gừng và 9 g lá hoắc hương.

Điều trị đau bụng kinh

Sắc chung 30 g phật thủ tươi, 6 g gừng tươi, 6 g đương quy và 30 g rượu gạo với một lượng nước vừa đủ. Lọc lấy nước để uống. Ngoài ra, có thể dùng quả phật thủ ngâm với rượu trong vòng 6 tháng, ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 chén nhỏ.

Chữa bệnh nước tiểu đục hoặc bệnh đái tháo đường

Nấu chung 15 – 25 g rễ cây phật thủ và 1 bộ ruột lợn non và ăn.

Điều trị động kinh

Ninh chung 30 g rễ cây phật thủ với 1 con gà mái tơ lông trắng đã được làm sạch. Sau đóm ăn và uống nước trong thời gian ngắn giúp hỗ trợ điều trị bệnh.

Chữa bạch đới ra nhiều

Ninh chung 30 g phật thủ với lòng lợn (dài 0,5 – 1 m). Dùng liên tục trong 5 – 7 ngày.

Điều trị say rượu

Sắc 30 g quả phật thủ tươi với nước và uống.

Phàm âm hư không dùng được.