Sương sâm: Vị thuốc từ lá cây giải khát

Tên gọi, danh pháp

Tên Tiếng Việt: Sương sâm

Tên khác: Sương sâm trơn; dây xanh leo; xanh tam; sâm sâm

Tên khoa học: Tiliacora triandra

Đặc điểm tự nhiên

Sương sâm là loại cây thân leo, thường bò hoặc mọc ở bờ rào, bờ tường, hoặc các loại cây khác. Đây là một loại cây lâu năm. Thân cây thường dài khoảng 3 – 5m, thậm chí có những cây lâu năm dài đến 10m với nhiều cành nhánh. Cây mới có thể được trồng từ thân cây. Bộ rễ của cây là rễ cọc, ăn sâu vào đất, có sức sống mạnh mẽ.

Thực tế ở Việt Nam có hai loại sâm là sương sâm lông và sương sâm trơn. Cả hai đều thuộc họ Menispermaceae và cũng có thể dễ dàng nhận ra nhau:

Sương sâm trơn

Cành thường mảnh, phủ đầy lông mịn và gai nhọn. Các lá có phiến cứng dài khoảng 9cm và rộng 4cm, nhẵn. Lá nhẵn và nhợt nhạt khi còn non, chuyển sang màu xanh đậm khi già. Các đường gân chạy dọc theo lá.

Hoa mọc thành từng chùm nhỏ với cánh hoa màu vàng nhạt. Mỗi hoa có tối đa 7 hoặc 8 nhị hoa. Khi đậu quả, quả có hình tròn nhỏ, kích thước 10 – 12mm. Thời gian ra hoa từ tháng 3 đến tháng 6 hàng năm. Đến tháng 7, quả sẽ chín và chuyển sang màu tím như nho đen.

Sương sâm lông

Cây được bao phủ bởi một lớp lông dày. Lá không mịn như sương mai mà có lông tơ ở mặt dưới lá. Cuống lá ngắn hơn một chút. Lá dài khoảng 6 – 10cm, rộng 4 – 9cm có màu xanh lục, không sẫm như sương sâm nhẵn. Hoa mọc thành chùm ở nách các dây leo, có đặc tính phân nhánh. Bàn đạp dài đến 7cm. Hoa màu vàng, hình tròn nhỏ màu đỏ, phủ một lớp lông tơ.

Phân bố, thu hái, chế biến

Sương sâm chủ yếu được trồng ở Ấn Độ, Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Thái Lan và Campuchia. Ở nước ta cây chủ yếu mọc ở miền đông nam bộ và tây nam bộ.

Sương sâm được trồng hoặc trồng trong rừng nhiệt đới, nơi dây leo bám vào các cây khác. Cây sinh trưởng tốt trong điều kiện 70 – 80% ánh sáng. Độ ẩm cao 65 – 80%.

Có thể thu hái lá quanh năm. Cây phát triển nhanh và chỉ mất 3 đến 4 tháng để phát triển lá. Nên chọn lá già màu xanh đậm hoạt động mạnh hơn lá non. Nên thu hoạch rễ và thân từ những cây lâu năm tốt hơn so với những cây mới trồng.

Dược liệu thu hái được rửa sạch, phơi khô, dùng dần. Chú ý bảo quản nơi khô ráo, sạch sẽ, tránh nơi ẩm thấp, mối mọt, tránh ánh nắng trực tiếp.

Bộ phận sử dụng

Người ta thường hái lá về nấu thạch. Nhưng nếu dùng làm thuốc thì rễ, thân, lá đều có thể dùng làm thuốc.

Sương sâm hay còn gọi là nhân sâm. Rễ có chứa ancaloit tetrandrin, isochondroitin, hương cao, linacin, xyloidin, protoxylitol, curin … Có tác dụng hạ sốt, giãn cơ, hạ huyết áp nhẹ, chống viêm và ức chế miễn dịch.

Ngoài protein, đường khử, vitamin C, chất xơ và nước, lá tươi có hàm lượng pectin lên đến 15,87%. Về mặt y học, pectin là một chất xơ hòa tan có tác dụng giảm cholesterol trong máu và điều trị các rối loạn đường ruột.

Rễ có vị đắng, tính hàn. Nó có công dụng giải độc, giảm đau, tán huyết ứ, lợi tiểu, thanh nhiệt, tiêu thũng. Rễ thường được sử dụng để điều trị:

• Viêm họng.

• Đau lưng.

• Bệnh gan.

• Bệnh trĩ.

• Đau bụng.

• Bệnh tiêu chảy.

• Bệnh kiết lỵ.

• Bệnh đau răng.

• Bị thương do ngã.

Lá có tính mát, có thể dùng để:

• Nhuận tràng.

• Giải độc.

• Thuốc lợi tiểu.

• Giúp điều trị bệnh tiểu đường.

• Thuốc hạ sốt.

Liều khuyến cáo thường dùng 12g – 30g.

Điều trị bệnh tiểu đường, táo bón, khô miệng

Lá sương sâm 30g, rung rúc 45g, rau đắng 30g. Tất cả các loại thảo mộc được đun sôi và uống.

Thuốc chữa bệnh thủy đậu

Sương sâm 12g, lá bồ công anh 12g, rễ cây phục sinh 12g, cỏ nhọ nồi 12g, rễ tục đoạn 12g, hoa mộc miên 6g, hoài sơn 8g. Tất cả đem sắc uống.

Sương sâm tuy rất mát và có tác dụng nhuận tràng nhưng nếu ăn quá nhiều sẽ dễ bị tiêu chảy. Do đó, bạn nên hạn chế uống tối đa hai cốc thạch sâm một ngày.

Thạch sâm bày bán ở chợ hay ngoài đường thường khó kiểm soát về chất lượng vệ sinh (nhiều nơi đạp bằng chân chứ không dùng tay xoa, gây ô nhiễm nguồn nước …). Vì vậy, tốt nhất bạn nên tự xay và ăn nhân sâm là biện pháp an toàn nhất.