Khế có hai loài chính là:
- Khế chua, Averrhoa carambola, họ Chua me Oxalidaceae.
- Khế ngọt, Averrhoa bilimbi, ho Chua me.
Đông y gọi quả Khế là Ngũ liễm nghĩa là quả có năm múi và có tính thu liễm,chonên có câu đố:
Cái gì năm múi, tứ khe ?
Cái gì nứt nẻ như đe lò rèn ?
Quả khế năm múi tứ khe.
Quả na nứt nẻ như đe lò rèn.
Khế và chanh đều chua:
Chanh chua thì khế cũng chua, Chanh bán có mùa, khế bán quanh năm.
Và:
Khế với chanh một lòng chua xót,
Mật với gừng một ngọtmột cay.
Lại còn loại khế rừng ít chua nhưng chát:
Cam ngọt, quít ngọt đã từng,
Còn quả khế rụng trên rừng chưa ăn.
Có người mượn khế chanh để đi thăm người yêu:
Giả đò mua khế bán chanh
Giả đi đòi nợ, thăm anh kẻo buồn.
Lại có người thất tình trèo lên cây khế than thở:
Trèo lên cây khế chua le,
Vợ thì muốn lấy, e không có tiền.
Trèo lên cây khế nửa ngày,
Ai làm chua xót lòng này khế ơi !
100g quả khế ngọt sinh 25 calori, có thành phần như sau: 93% nước,6% glucid, 16mg photpho, 111mg kali, 4mg calci, 6mg manhê, 3mg vitamin C. Vị chua không do vitamin C mà là acid tartric. Quả khế chua có nhiều acid oxalic, 1%. Tính bổ dưỡng không đáng kể.
Thanh nữ thích món qùa khề giầm nước mắm gừng. Khế cắt phiến ngang, giầm vào nước mắm gừng, thêm chút ớt. Món này chua cay chát mặn ngọt, đủ thứ trên đời.
A-Thanh nhiệt, giải khát, sinh tân dịch.
Vào mùa nắng nóng, sau khi lao động ngoài trời nên ăn khế chấm chút muối. Mồ hôi toát ra làm thất thoát nước và chất khoáng, ăn khế để bổ sung nước, chấm chút muối để bù chất khoàng mất đi.
Khế muối cũng như chanh muối thích hợp trong trường hợp này. Khế muối làm như sau: cắt múi, ướop muối rồi phơi nắng. Muối ngấm vào bên trong nên có thể để dành mà không mốc. Nếu gặp trời mưa hoặc ít nắng, khế bị mốc.
- Cá kho khế
Khế có vị chua và hơi chát nên giảm mùi cá tanh Khế chống dị ứng nên giảm nguy cơ phong ngưá khi ăn cá.
Chất chát cuả khế có tính kháng khuẩn.
Cá kho khế có mùi vị đặc biệt mà ngày nay ít người thưởng thức.
- Khế nấu ốc nhồi
Khế chua nấu với ốc nhồi,
Cái nước nó xám nhưng mùi nó ngon.
- Khế chua để giảm mùi tanh.
- Chất chát cuả khế có tính kháng khuẩn, ngừa ngộ độc cá ươn.
- Khế chống dị ứng.
- Thêm lá tiá tô để chống ngộ độc hải sản.
- Thường thêm lá thià là để khử mùi tanh đồng thời tăng tính tiêu thực.
- Món này ăn với bún là món qùa bình dân xưa kia được ưa chuộng.
Khế có nhiều acid oxalic. Aên khế nhiều và dài hạn tăng nguy cơ sạn thận. Rất may không ai ăn khế dài hạn.
